Denok ezagutzen duzue Grimm anaiek jasotako Enperadorearen Jantzi Berria ipuina. Oso harroa zen gizona, baina jostun maltzurrekin egin zuen topo: “Oihal honen berezitasuna da jende azkarrak soilik ikus dezakeela, ergelek ezin”.Jakina, premisa horrekin nola onartuko zuen Enperadoreak berak ez zuela tutik ere ikusten; ez eta bere gorteko limurtzaile guztiek; are, herri xeheak ere ez zuen horrelakorik onartuko.
Hartara denek goraipatu zuten existitzen ez zen jantzia, prozesioa abiatu zenean. Ume konplexugabeak izan ezik: “Larru gorritan doa Enperadorea!” ohikua hasi zen, eta orduan onartu zuten denek ergelarena egin, laudorioak eta loreak boteaz ari zirela ergelarena egiten. Barrez amaitu zuten gehienek; Enperadoreak ez hainbeste; eta jostunak, ordurako, ospa eginda.
Sarri erabili dut ipuin hau iritzi publikoko fenomenoak esplikatzeko. “Atotxako geltokiko ekintzak ez ditu ETAk burutu” esan zuen Arnaldo Otegik, baina gutxik sinetsi. Erosoagoa zen iritzi publikoaren korronteari jarraitzea; edo, zalantzatien kasuan, isiltasunaren kiribilean murgiltzea. Harik eta kiribilak buelta eman zuen arte, eta orduan 'denak atera ginen' PPren aurka (egia esan denak ez, gutxi batzuk; baina kamara aurrean ondo kokatuta).
Berdin gertatzen da hizkuntzen dinamikekin: hizkuntza giroa ezartzen da, eta horixe nagusitzen, harik eta ume konplexugabea agertzen den arte (“hara, hau ere euskalduna zen!” esaten diogu gure buruari azken unean pista bat eman digun mintzakide ezezagunak alde egin orduko). Berdin dio gutariko bakoitzak jantzia ikusi ala ez, hizkuntza jakin ala ez. Giroa nagusitzen da. Bada garaia ordea giroa aldatzeko.
Begira Getxoko datuak: 22.000 euskaldun bizi gara (hots, euskaraz egiteko gai garenak); eta 25.000 dira gu euskaraz ari garenean guri ulertzeko gai direnak (euskaldun pasiboak). Gainerakoak, ulertu ezin gaituztenak, 32.000 dira. Hortaz, kalera irten eta euskaraz egiten dugun bakoitzean, mintzakideak guri ulertzeko aukera % 60 da. Honez gero, euskara ulertzen ez dutenak dira gutxiengoa, ez gu.
Bada garaia gauzak bere lekuan jartzeko, eta har ditzaten beste batzuek gutxiengoari dagozkion jarrerak. Aska dezagun behingoz motxila hori.
Azebarriko kideak, Grimm anaien ipuineko ume izatea nahiko nuke.
Josu Amezaga Albizu
Oraintsu idatzi nuen Hirukaren agerkari digitalean (“Hizkuntza sasi-ofiziala”, http://hiruka.eus/komunitatea/gkortabarria/1425303346458) euskal erakundeetako arduradun askok gure hizkuntzarekiko erakusten duten ezaxola lasaiaren atzean euskaraz ari den jendartearen sektoreari bizkarra emanda bizitzeko erabakia dagoela. Ezaxola lasai horren adibide ditugu Hegoaldeko hiriburuetan –Donostia salbu– izan ditugun alkateak: euskaraz egun ona ematen ere ez zekiten gizasemeak, euskararekikoak agiri ofizialak itzultzaileen esku utzita konplitzen zituztenak.
Zeharo pozgarria da, horregatik, azken udal hauteskundeen ondoren izendatuak izan diren Iruña, Donostia, Gasteiz zein Bilboko alkateak euskal hiztunak direla jakitea. Aginte makila hartu ondoren, alkateok herritarrei naturaltasun osoz euskaraz zuzendu izana aintzat hartzeko moduko urrats sinbolikoa delakoan nago euskararen ofizialtasun praktikoaren, hau da, normalizazioaren bidean.
Urrats sinbolikoen ondoren, jakina, praktikoak etorri beharko dira, hiriburuetako udaletan bezala, gainontzeko instituzioetan, Iruñako alkateak esan duen moduan: euskararen normalizaziorantz jo behar da, euskara iruindarren hizkuntza propio gisa tratatuz, parekotasunarekin.
Egitekoa egindakoa baino askoz gehiago dela badakigu ere, zilegi bekigu, gaurkoan, zorion poxi hau.
German Kortabarria Igartua
2015eko martxoa
1) Ume txikien pozez azaldu
nion amari behinola
-Futbol taldean hasi nahi nuke.-
Ez zuen ulertu nola
irratiz amamaren etxean,
Athletic ari zen bakoitzean
borborka nuen odola.
Zeruan bizi zen aitonari
eskatu ohi nion gola
baina amari zer nahi nuen ez
zitzaion axola:
-Junek izena eman du eta
ez al zaizu gustatzen baleta ?
ene laztana futbola
ez baita nesken kirola.-
2)13 urte bete berritan
ez zen izan atsegina
kulero zuri bat ikustea
kolore gorriz zikina.
Arin kontatu nion amari,
otoi ez kontatzeko aitari,
zein isiltasuna ezina.
Laster etorri zitzaidan aita:
-Jada ez zara panpina,
emakume bihurtu zara;
zorionak erregina.-
Ez dit graziarik egin bromak
zergaitik esan dit zorionak?
hilero bada berdina
obariotako mina
3) Bilboko jaiak iritsi eta
behingoz La Pegatinara
sarrerak hartu ditut, behean
zain dauzkat Lur eta Sara.
-Beno banoa agur amatxo,
berandu helduko naiz akaso!-
Et et et, zatoz alaba.
Nahiz ezin duzun ongi ulertu
zein den amaren ikara
bi ordu barru Guggenheimean
zure zain egongo gara.-
-Jon eta Iker ordu txikitan
bueltatzen dira azken alditan
nik ere nahi dut parranda...-
-Ya ..baina zu neska zara.-
4)Karrera hasi eta orduan
hasi naiz hartzen kafea,
piercing bat ere egin dut eta
lepoan tatuajea.
Txinoetan rimel merkea
lapitz beltz eta koloretea;
ispiluen txantajea.
Estali guran gabiltza beti
garauak, pekak, ajea...
ez omen gara nahikoa eta
goizero kamuflajea.
Soilik aldatu ohi da modua
bestela berdin dabil mundua;
batzuek burka trajea
eta guk makillajea.
5) Begi-zuloak ondo estali,
burusoildu besapea,
titiak gora altxatu eta
ahaztu txokolatea.
kontu hauekin nire lagunak,
egiten zaizkit horren astunak...
isildu eta bakea.
Neuretzat hartu ohi dut galderak
erantzuteko tartea:
inporta zaien bakarra soilik
al da eskaparatea?
Ohartuko balira, hobeto:
behiaren antzik ez izateko
behien moduan jatea
ez al da disparatea?
6)Gerri mehedun emakumeek
badute zenbait exito;
telebistako horien aurrean
inbidiaz nola ez ito?
Azal leuna, aldaka estuak
modeloen neurri amestuak
Nola ez dugu etsiko?
Zer jantziko dut? A ze piura!
hobe ez banintz jaikiko!
Horren itsusi eta potola
izan behar dut betiko?
Zenbat zalantza, zenbat arazo,
malko olatudun zenbat itsaso...
Geure burua begiko
izango bagenu, kito!
Egilea: Itxaso Paia Ruiz
Doinua: Izarren hautsa (Igor Elortzaren moldaketa)
https://youtu.be/rhUQBPAmcQg
Aurten Algortako Bertsolari Eskolak 35 urte bete ditu, 1980an eskualdeko hiru bertsozale ausartak sortu zutenenik. Era berean, Txorimalo Gaztetxeak bere 9. urteurrena ospatu du, eta bere inguruan hamaika gazte batu da auto-antolaketa dinamikaren gerizpean. Erakunde horiek Getxoko udalerrian badira nor, eta herriko panoraman ere badira beste hainbat kolektibo jendarte hobe, aberats eta antolatu baten alde egiten duten lanagatik ospea dutenak, den-denak herriaren benetako ordezkari, den-denak hamaika lagunek abiatutako lanaren fruituak agerian dituztenak.
Gure memoriak erakusten digu Euskal Herritarrok kale mailan antolatu beharraren premia larria izan dugula. Izan ere, botere eta instituzio publikoen eremu idor antzuak oasi emankor eta sortzaileak behar zituen, norbanakook babesten gaituen lur zauritua nortasuna, elkartasuna eta irudimenaren emariaren bitartez sendatu gura bagenuen. Ez dira makalak izan hamarkadetan zehar hainbat kolektibok egindako ahaleginak, ez eta instituzio publikoek jarritako trabak ere, herri-erakunde hauek bultzatu barik sarritan inon ziren zangalatrabarik doilorrenak jarri izan baitizkiete, eta askotan erakunde herritar horiek susmopean jarri dituzte.
Urteak igaro ahala, lehengo sasoiak gaurko begiekin gris kolorekoak begitantzen zaizkigu. Oraingoak, ostera, ez datoz kolorez zamaturik, askok gura genukeen legez. Urteotan herritar dinamikan gabiltzanok botere eta instituzio publikoekin puntu komunak lortzeko ahaleginak progresio geometrikoan hazi arren, horiek gurekiko duten sentsibilitatearen bizkortzea progresio aritmetikora ere ez da heltzen. Nork ez daki tokian tokiko gobernariaren kolore, unean uneko aldarte edo sentsibilitate faltak gure presoen, euskararen edo herri kulturaren biziraupena baldintza dezaketela. Edo praktika zehatzetara etorrita, auzoko kultur erakunde publikoaren arduradunaren gogoa, ordutegia edo bestelako aitzakia merkeek herri elkarte batek antolatu beharreko ekitaldi bat zapuztu dezaketela, noiz eta herritar legez erabiltzea zilegi izan behar genukeen espazio publikoa ukatzen zaigunean.
Testuinguru honetan sortu da Azebarri Kultur Elkartea, espazio bat non herriko euskal kulturaren unibertsoak arnas egiteko parada izango duen, eta garrantzitsuena, auto-antolaketaren praktikak dinamizatua, inongo gobernariren kolore, unean uneko aldarte edo krisiaren aitzakiak baldintzatu behar ez diona. Hein horretan, pozgarria da benetako herri kultura ehuntzen dabiltzan Erakundeen artean Elkarte berri honen presentzia, hamaika euskaltzale eta bertsozaleren ahaleginarekin sortua, eta zeresanik ez, herriko kultur sareari egundoko ekarpena egin diezaiokeena, berbaldiak, kontzertuak edo bestelako ekitaldiak eskainiz, edo euskaltzale eta bertsozaleon babesgune gisa. Alabaina, tristea ere bada orain arte instituzio publikoek banketxe gisako ordutegi eta arautegitik hara herritarron behar honi irtenbiderik ematen ez jakitea, eta egun ere ez da bide horri eusteko zantzu argirik ikusten.
Hemendik aurrera etorkizunak zer dakarkigun ezin jakin. Baikorrak izate aldera, esan negu gorriak udaberria duela atzetik ezinbestean, eta lehengo instituzio publikoen itxikeriaren alferrikako esperientziak gerokoen aldarte eta sentsibilitate oparoa dakarkeela, batetik herri mailan norbanakook gure lana eta sinesmena proiektu berrien zerbitzura jarririk, eta bestetik instituzio publikoek herriak abian jarritakoak euren parte ere badirela aitorturik, eta hala den neurrian beharrezkoa den laguntza emanik.
Beraz, gu guztion esku dago iraganeko harri beretan behaztopa egin barik gure herriak munduaren aurrean antolaketa eredugarria izatea. Zenbat aldiz ez da aipatu denbora berriek aldarte sanoa eta lehengo giro kirastua egurastu behar dutela?. Kaleko dinamikaren hotsak instituzio publikoetako saloi gordeetako leiho itxiak zabalduko ahal ditu. Hala bedi.
Josu Landeta Egurrola
Duela zortzi bat urte, Zuzenbide zibila I irakasgaian, Erlantz nuen ikasleen zerrendan. Egun, Erlantz hura Iraide da. Beti sentitu da emakumezko, baina orain kanpo itxura eta izena ere aldatzeko hautua egin du. Etorkizunean etiketak ezabatu beharko baditugu ere, Iraide, egungo gizarte eta legerian, transexuala da. Jaio zenetik, Erregistro zibilak, bere sexu-organoen araberako klasifikazioan, gizonezkoa dela dio. Berak, aldiz, emakumea dela oso argi dauka.
Pertsona transexualengan disonantzia bat ematen da sexu-genero biologikoaren eta sexu-genero sentituaren artean. Ezagunak dira, mundu mailan, Mexikoko muxe-ak; Samoako fa’afafine-ak edota Indiako hijra-k. Mendetan zehar egon dira geure artean egun herrialde batzuetan hirugarren sexu gisa ezagunak diren pertsona transgeneroak. Oraindik ere, Osasunaren Mundu Erakundeak (OME) gaixotzat dituenak [Amerikako Psikiatria Elkarteak, behintzat, DSM-5aren bitartez gaixotasun izaera kendu berri dio transexualitateari]. Tamalez, aniztasuna aberastasunaren sinonimo ez den mundu honetan, pertsona hauen oinarrizko eskubideen urraketak etengabeak dira, prostituzio eta suizidio tasa onartezinekin.
Pertsona baten sexu-generoaren definizioa, jaiotzean begiekin antzeman daitezkeen kanpo sexu-organoez haratago doa. Ez da, muinean, kontzeptu biologiko hutsa. Batez ere, kontzeptu psikosoziala da, Europako Giza Eskubideen Auzitegiak 2002ko uztailaren 11ko epaietan adierazi zuenari jarraiki. Pertsonaren ezaugarri psikologikoak gailentzen dira bere izaera eraikitzeko prozesuan. Genero identitateak adierazten digu norberak sexu-generoa bere baitan eta sakonean nola bizi duen. Bere gorputzari dagozkion bizipen pertsonalak, sexualitatea, janzkera, hizkera, jarrera. Sexu biologikoaren kate estua askatuz, norberak behar du izan subjektu erabakitzailea, eraikitzailea. Baita, hormonak eta kirurgia dela medio, bere ibilbide biologikoa zuzentzeko hautua egiteko orduan ere, beharrezkotzat jotzen badu. Pertsonen genero autodeterminazioa oinarrizko giza eskubidea da eta hala jaso behar dugu gurean ere!
Zerk egiten gaitu emakumezko edo gizonezko? Zergatik sexu marka jarri jaioberriari? Zergatik, soilik, bi sexu marka? Gizarteak sexu biologiko bakoitzari ezartzen dizkion rolen eta pertsonaien gatibu gara. Femeninoa eta maskulinoa gure inguruan ontzat hartzen diren estereotipoen arabera kalibratzen ditugu, baita geure buruak ‘aurrerakoitzat’ eta ‘ezkertiartzat’ dauzkagun guneetan ere. Orain, neskato bat futbolean edo errugbian aritzea begi onez ikusten dugu. Baina hamaika urteko mutiko batek atzazalak margotzea edo gona eramatea….uff!! Bagoaz ‘aurrerantz’? Ziur? Gure inguruan etxeko norbaiten jarrera batek eskandalua ekarriko badu, ezkutatzeko modukoa dela sentitzen dugu, oraindik ere. Ezberdina izatea, zaila da. Gutxiengo izatera ohituta gauden guneetan ere. Gure begiradak patriarkala izaten jarraitzen du, oinarri bipolarduna. Ezarritako moldeetan sartzen ez direla sentitzen duten guztiei bizitza aldapa gora jartzen diegu gure jarrera zorrotzekin. Gure irainekin, beldurrekin, mugekin. Errepresioa erabiltzen dugu, matxistak gara (eta honek gizonezkoei ere kalte itzela egiten die!!). Epaitzen dugu, ghetto murritzen babespean. Zuzentasunaren eta egokitasunaren ikono gu geu bagina bezala jokatuz. Ez dugu batere hausnartzen. Ez dugu ia ezer berririk asmatzen gure etxeetan, eremu honetan benetan aurrera egiteko. Askeago bizitzeko. Eredu horizontalagoen bila, autokritikaz blai. Aniztasuna altxorra dela zinez barneratu arte.
Genero askatasuna eta autodeterminazioa, ERE!!!!!
Leire Imaz Zubiaur